زبان گمشده ایرانیان

خط پهلوی که پارسی میانه با آن نوشته می‌شد. صفحه نخست از کتاب یادگار بزرگمهر.

آنچه از تأمل در تاریخ بر می آبید این است که عربان هم از آغاز حال،  شاید برای آنکه از آسیب زبان ایرانیان در امان بمانند،و چون آن را همواره چون حربه تیزی در دست مغلوبان خویش نبینند درصدد برآمدند زبان ها و لهجه های رایج در ایران را،از میان ببرند. آنها از این می ترسیدند که ماندن همین  زبان ها خلقی را بر آن ها بشوراند و ملک و حکومت آنان را در بلاد دور افتاده ایران به خطر اندازد به همین سبب هر جا که در شهرهای ایران،  به خط و زبان و کتاب و کتابخانه برخوردند با آن ها سخت به مخالفت برخاستند.

رفتاری که تازیان در خوارزم با خط و زبان مردم کردند گویای این حقیقت است.  نوشته اند که وقتی قتیبه بن مسلم سردار حجاج،  بار دوم به خوارزم رفت و آن را باز گشود هر کس را که خط خوارزمی می نوشت و از تاریخ و علوم و اخبار گذشته آگاهی داشت از دم تیغ بی دریغ درگذاشت و موبدان وهیربدان قوم را یکسر هلاک نمود وهمه کتابهایشان را سوزاند و تباه کرد تا آنکه رفته رفته مردم امی(بیسواد) ماندند و از خط و کتابت بی بهره گشتند و اخبار آن ها اکثر فراموش شد و از میان رفت.این واقعه نشان میدهد که اعراب زبان وخط مردم ایران را به مثابه حربه ای تلقی می کرده اند که اگر در دسمت مغلوبی باشدممکن است بدان با غالب درآویزد و به ستیزه و پیکار برخیزد.  ازاین رو شگفت نیست که در همه شهرها،  برای از میان بردن زبان و خط و فرهنگ ایران با جدییت کوششی کرده باشند. در واقع،از ایرانیان،حتی آن ها که آیین مسلمانی پذیرفته بودند زبان تازی را نمی آموختند و ازاین رو بسا که نماز و قرآن را نیز نمی توانستند به عربی بخوانند.  نوشته اند که:(مردمان بخارا در ابتدا اسلام درنماز، قرآن به پارسی خواندندی و عربی نتوانستندی آموختن و چون وقت رکوع شد مردی بود که در پس ایشان بانگ زدی بکنیتانکنیت،  و چون سجده خواستندی کردن بانگ کردی نگونیانگونی کونیت). با چنین علاقه ای که مردم،  در ایران به زبان خویش داشته اند شگفت نیست که سرداران عرب،زبان ایران را تا اندازه ای با دین و حکومت خویش معارض دیده باشند و در هر دیاری برای از میان بردن و محو کوردن خط و زبان کوششی ورزیده باشند.