تمدن ما تاریخ و تمدن ایران
ظاهرا به تحقیق دانسته نیست که از چه زمانی نام عمان بر بخش شرقی دریاهای جنوب ایران اطلاق شده است. به نظر میرسد در سده های نخستین اسلامی، تمامی پهنه دریاهای جنوب ایران “دریای فارس” خوانده می شد (امام شوشتری، ١٣۴٧: ۵- ١٧).
شاید کاربرد وسیع نام دریای عمان، نسبتا جدید و مربوط به اواخر سده هفدهم م. به بعد باشد. احتمالا پس از این زمان، به سبب برخی نظر گاه های سیاسی دولتهای اروپایی و با این تصور نادرست که واژۀ “عمان” عربی است، بخشی از دریاهای جنوب ایران، “دریای عمان” نامیده شده است. با این حال، برخلاف آنچه برخی گفتهاند، “عمان” نامی کهن و دارای پیشینه تاریخی، و البته، ایرانی است.
عمان از دو بخش ow، به معنی “آب” که هنوز در برخی از گویش های ایرانی به کار می رود و بن مضارع nnn (از مصدر فعل لازم (aaaaa a در پهلوی، به معنی “ماندن/ باقی ماندن/ خانه” ساخته شده است و در مجموع، “مکان ماندن آب/ مانداب” معنی می دهد. با توجه به ساخت این واژه، احتمالا در دوره های اشکانی و ساسانی “اومان” برای نامیدن دست کم، بخشی از این دریا به کار می رفته و سپس، عرب ها و عربی نویسان، این نام را به شکل “عمان” تعریب و تصحیف کرده اند. در واقع، عرب که نمی توانسته است واژه اومان پهلوی را با “همزه” به درستی بخواند، برای نزدیک کردن قرائت کلمه به تلفظ اصلی، آن را با “عین” نوشته است. از همین روست که درباره “عمان” به منزله یک واژه عربی، تاکنون ریشه شناسی قابل قبولی عرضه نشده است.
اومان در برخی متن های کلاسیک، بندری ایرانی در سواحل دریای کنونی عمان در منطقه مکران معرفی شده است. در متن مجهول المؤلف گزارش سفر در دریای اریتره٣ (بند ٣۶)، تألیف شده در سده یکم میلادی، “اومانا” بازار شهری یاد شده که در دوره اشکانی، واسطه تجاری هند و عربستان شمرده میشده و یکی از تولیدات شناخته شده آن، قایق ها یا کشتی های کوچک پیوسته به دنبال یکدیگر، به نام “ماداراتا” بوده است.
بطلمیوس، دانشمند سده دوم میلادی، نیز از این بندر به صورت “اومانُن” به منزله مرکزی بازرگانی یاد کرده است .(Ptolemy, 1998: 6/ 7) نامگذاری بندری مهم یا بخشی از سرزمین های ساحلی به نام دریایی که در کرانه آن جای گرفته است، البته بدون سابقه نیست و نمونه هایی از آن را می توان در متن ها و نقشه های قدیم و جدید یافت.از این رو نه تنها نام خلیج فارس، که نام های باستانی و کنونی دریای عمان نیز نام هایی با ریشه شناسی ایرانی است.
—————————————————————————————————-
امام شوشتری، ١٣۴٧: ١ و ١٧- ١٨.
سروشیان، ١٣٧٠: ١١؛
سلامی، ١٣٨۴: ٢/ ١٢۶؛
فرهوشی، ١٣۵۵: ٣٠؛
اشرفی خوانساری، ١٣٨٣: ١۴٩ و ٣۴٣؛
همایون، ١٣٧١: ٩۵.
