قلعه الموت

این قلعه که معروفترین قلعه ایران به شمار میرود بر فراز کوهی است که اطراف آن را پرتگاه هایی عظیم و بریدگی هایی شگفت فرا گرفته است.این کوه از نرمه گردن(میان نرمه لات و گرمارود)شروع شده و به طرف مغرب ادامه پیدا کرده است.صخره های پیرامون قلعه که رنگ سرخ و خاکستری دارند در جهت شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده اند.پیرامون قلعه از هر چهارسو پرتگاه است و تنها راه دسترسی به آن راه بسیار باریکی است که در جانب شمال آن قرار دارد.

قلعه الموت را مردم محل-قلعه حسن- مینامند.این قلعه از دو بخش غربی و شرقی تشکیل شده است.هر بخش به دو بخش قلعه پایین و قلعه بالا تقسیم شده است که در اصطلاح محلی آنها را (جورقلا)و(پیازقلا)مینامند.طول قلعه حدود ۱۲۰ متر و عرض آن در نقاط مختلف بین ۱۰ تا ۳۵ متر متغییر است.دیوار شرقی قلعه بالا یا قلعه بزرگ از سنگ و ملات گچ ساخته شده است کم تر از سایر قسمت ها آسیب دیده است.طول آن حدود ۱۰ متر و ارتفاع آن بین چهار تا پنج متر است.در طرف جنوب در داخل صخره اتاقی کنده شده که محل نگهبانی بوده است.در جانب شرقی این اتاق دیواری به ارتفاع دو متر وجود دارد که پی آن در سنگ کنده شده و پشت کار آن نیز از سنگ گچ بنا شده است و نمای آن از آخر می باشد.در جانب شمال غربی قلعه بالا نیز دو اتاق  در داخل سنگ کوه کنده اند.در اتاق اول چاله آب کوچی قرار دارد که اگرآب داخل آن را کاملا تخلیه بکنند دوباره آبدار میشود.احتمال میدهند که این چاله با حوض جنوبی ارتباط داشته باشد.در پای این اتاق دیوار شمالی قلعه به طول دوازده متر و پهنای یک متر قرار دارد که از سطح قلعه پایین تر واقع شده است و پرتگاه مخوفی دارد.در جانب جنوب غربی این قسمت قلعه حوضی به طول هشت متر و عرض پنج متر در سنگ کنده اند که هنوز هم بر اثر بارندگی های زمستان و بهار پر از آب میشود.در کنج جنوب غربی این حوض درخت تاک کهن سالی که همچنان سبز و شاداب است جلب توجه میکند.

بقایای قلعه الموت

اهالی محل معتقدند که آن را (حسن صباح) کاشته است.این قسمت از قلعه به احتمال زیاد همان محلی است که حسن صباح مدت ۳۵ سال در آن اقامت داشته است و پیروان خود را رهبری می کرده است.در جانب شرقی قلعه پاسداران قلعه و افراد خانواده های آنها ساکن بوده اند و در حال حاضر آثار کمی از دیوار جنوبی این قسمت باقی مانده است.در جانب شمال این دیواره ۱۰ آخور برای چارپایان در داخل سنگ کوه کنده شده است.گذشته از آثار دیوار جنوبی دیوار غربی این قسمت به ارتفاع دو متر هم چنان پا بر جاست ولی از دیوار شرقی اثری دیده نمی شود.در این سمت سه آب انبار کوچک در دل سنگ کنده اند وچند اتاق نیز در سنگ ساخته شده که در حال حاضر ویران شده اند.بین دو قسمت قلعه یعنی قلعه بالا و پایین میدانگاهی قرار دارد که بر گرداگرد آن دیواری محوطه قلعه را به دو قسمت تقسیم کرده است.در حال حاضر در میان میدان آثار فراوانی به صورت توده های سنگ و خاک مشاهده میشود که بی شک باقی مانده بناها و ساختمان های فراوانی است که در این محل وجود داشته و ویران گشته اند.به طور کلی باید گفت قلعه الموت که دو قلعه بالا و پایین را در بر میگیرد به صورت بنای سترگی بر فراز صخره ایی سنگی بنا شده است و دیوار های چهار گانه آن به تبعیت از شکل و وضع صخره ها ساخته شده اند.از این رو عرض آن به خصوص در قسمت های مختلف فرق می کند. از برج های قلعه سه برج گوشه های شمالی و جنوبی و شرقی هم چنان بر پا هستند و برج گوشه شرقی از آن دو سالم تر است.دروازه و تنها راه ورود به قلعه  در انتهای ضلع شمال شرقی قرار دارد.مدخل راه منتهی به دروازه از پای برج شرقی است و چند متر پایین تر از آن واقع شده است.در این محل تونلی به موازات ضلع جنوب شرقی قلعه به طول ۶ متر و عرض ۲ متر و ارتفاع ۲ متر در دل سنگ های کوه کنده شده است نمایان می گردد.این دیوار بر دشت وسیع گازرخان که در جنوب قلعه است مشرف است.به نحوی که دره الموت رود از آن دیده می شود.راه ورود به قلعه با گذشتن از کنار برج شرقی و پای ضلع جنوب شرقی به طرف برج شمالی میرود.

از آنجا که راه ورود آن در امتداد دیوار میان دو برج شمالی و شرقی واقع شده است استحکامات این قسمت از سایر قسمت ها مفصل تر است و آثار برج های کوچکتری در فاصله دو برج مزبور دیده می شود.دیوار های اطراف قلعه و برج ها در همه جا دارای یک دیوار پشت بندی است که هشت متر ارتفاع دارد و به موازات دیوار اصلی بنا شده است و ضخامت آن به دو متر میرسد.از آنجا که در تمام طول سال گروه زیادی در قلعه سکونت داشته و به آب بسیار نیاز داشته اند سازندگان قلعه با هنرمندی خاص اقدام به ساخت آب انبارهایی کرده اند و به کمک آب روهایی که در دل سنگ کنده اند از فاصله دور آب را بر این آب انبار ها سوار می نموده اند.در پای کوه الموت در گوشه شمال شرقی غار کوچکی که از آب روهای قلعه بوده دیده میشود.آب قلعه از چشمه-کلدر-که در دامنه کوه شمال قلعه قرار دارد تامین می شده است.مصالح قسمت های مختلف قلعه,سنگ-ملات گچ-آجر-کاشی و تنپوشه سفالی است.آجرهای بنا که مربع شکل و به ضلع ۲۱ سانتی متر و ضخامت ۵ سانتی متر هستند در روکار بنا به کار برده شده اند.در ساختمان دیوار ها برای نگهداری دیوار ها و متصل کردن قسمت های جلو برجها به قسمت های عقب در داخل کار کلاف های چوبی به طور افقی به کار برده شده اند.از جمله قطعات کوچک کاشی که در ویرانه های قلعه به دست آمده قطعه ایی است به رنگ آبی آسمانی با نقش صورت آدمی که قسمتی از چشم و ابرو و بینی آن کاملا واضح است.امروزه در دامنه جنوبی کوه هودکان که در شمال کوه الموت واقع شده است خرابه های بسیاری دیده میشود که نشان میدهد روزگاری به جا این خرابه ها ساختمان های بسیاری وجود داشته است.گذشته از دقتی که در بنای خود قلعه از نظر حفظ آن در برابر تجاوز نیروهای متجاوز به طور جامع صورت گرفته است ، تدابیر دیگری نیز در دامنه صخره کوه به کار برده اند تا بیم هر گونه تجاوزی را از میان برده باشند . چنانکه در دامنه جنوبی قلعه که دارای شیب تندی می باشد و قسمتی از آن به پرتگاهی منتهی می شود ، برای جلوگیری از بالا آمدن متجاوزین ، خندقی به طول تقریبی پنجاه متر و به عرض دو متر کنده اند که داخل آن را از آبی که به قلعه می آمده پر می ساخته اند . دیوار بالائی خندق به جای آن که بطور عمودی کنده شده باشد ،مورب کنده شده تا امکان هر گونه صعودی را از داخل خندق از میان ببرد .برروی دامنه های تند دیگر صخره نیز هر جا که بیم بالا رفتن افراد متجاوز می رفته است خندقهائی کنده اند که دیواره بالائی آنها همگی مورب است تا امکان هر گونه عبوری را غیر ممکن سازد. همچنین در برخی از نقاط که شکافی وجود داشته است نیز اقدام به ساختن دیواره های سنگی نموده اند تا راه عبور را سد کرده باشند .در حال حاضر اهالی محل خرابه های ای محوطه را دیلمان ده,اغوزبن,خرازرو و زهیر کلفی می نامند.همچنین در سمت غرب قلعه قبرستانی قدیمی معروف به -اسبه کله چال-وجود دارد که در بالای تپه مجاور آن بقایای چند کوره آجر پزی نمایان است.سال بنای قلعه الموت در کتاب نزهه القلوب حمدالله موستوفی ۲۴۶ هجری شمسی ذکر شده که همزمان با خلافت المتوکل خلیفه عباسی می باشد.