تمدن ما تاریخ و تمدن ایران
انسان اولیه در وحشت و اضطراب دائمی به سر می بُرد. او از نیروی شیطان می ترسید و محرکی می خواست تا از او در برابر این نیروی جادویی محافظت کند. به همین دلیل به انواع طلسم، تعویذ، افسون و نیز ارواح محافظ متوسل شد و تا سر حد پرستش آن ها نیز پیش رفت. مطالعه در مصنوعات ما قبل تاریخی انسان، به ما کمک میک‌ند تا به میزان علاقه او در نشان دادن و معرفی آن چه که به عنوان خدا می پرستیده، پی ببریم. به عنوان مثال، نقاشی خورشید و حیوانات مرتبط با آن مانند عقاب، شیر، گاو، گوزن و بز کوهی در آثار سفالی که به هزاره ی چهارم پیش از میلاد برمیگردد، دیده میشود.
مردم، به خصوص در قبایل "کاسی" لرستان، گرد نبندهایی با آویز بز کوهی داشتند. این مردمان، به یک مدافع(محافظ)نیاز داشتند؛ چرا که از دیرباز معتقد بودند که طوفان، سیل، حیوانات وحشی و حتی انسا نهای دیگر، خانه ی او، احشام و محصولاتش را تهدید میکنند. لذا چون می خواستند در امان باشند، شروع کردند به پرستش الهه گان یا اشیا و حیواناتی که در نظر آنان همانند خدایان بودند. گاهی اوقات فقط یکی از اعضای بدن حیوانات روی سفال ها حک می شد. مثلاً در سفال هایی که بین دوران ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد ساخته شد هاند، طرح هایی از شاخ گاو، گوزن و بز کوهی و یا بال و چنگال پرندگان، به همراه نقوش هندسی به چشم می خورد. هر یک از اقوام باستانی، بز کوهی را مظهر یکی ازعناصر مفید طبیعت در نظر می گرفتند. مثلاً در لرستان، سمبل خورشید و گاهی اوقات هم نمادی از باران است؛ چرا که در آن زمان ماه را مرتبط با باران و خورشید را مربوط به گرما و خشکی می دانستند. همچنین بین بز کوهی با آن شا خهای خمیده و منحنی و هلال ماه رابطه ای وجود داشت. به همین علت بود که اعتقاد داشتند شاخ های قوسی شکل بزکوهی می تواند باعث بارش باران شود.در شوش و عیلام باستان، بز کوهی سمبلی از کامیابی و نیز خدای زندگانی گیاهی بود.در بین النهرین، بز به عنوان مظهری از خوی حیوانی "خدای بزرگ " برشمرده میشد.(خدای بزرگ در نقش خدای گیاهان ظاهر شد در حالی که شاخه درختی به شکل T در دست داشت و بزی کوهی در حال خوردن برگ های آن بود.)
انسان های ماقبل تاریخ، مهارتی خارق العاده در ساخت ظروف سفالی داشتند. آن هابهترین نوع ظروف سفالی را با استفاده از چرخ سفالگری و دست میساختند. ودر برخی از این کارهای هنری، جنبه های گوناگونی از زندگی خود را به نمایش گذارده اند؛ مانند مذهب، اخلاق و هنر. با مطالعه این مصنوعات است که ما به روابط بین تمدن های مختلف پی می بریم.انسان باستان ، مهارتی شگفت در ترسیم و تجسم حیوانات شاخدار داشت. شاید تبدیل صورت خدایان به نقاشی های حیوانی، یکی از دلایل تقدس بود که موضوعی برای کارهای هنری باستانی و سفالگران شد. بیشتر آثار هنری ماقبل تاریخ، در ابتدا با طرح های تز یینی و هندسی همراه بودند. پس از مدتی نقاشی حیوانات مجدداً رایج شدو سپس اشکال هندسی بار دیگر گسترش یافت. این دگرگونی در بیشتر تمدن های ایرانی (Persian) دیده میشود.طرح بز کوهی در ادوار مختلف تاریخی نمایان است. در حفاری بسیاری ازتپه ها، باستان شناسان لوله ها و ظروفی را که دارای طرح بز کوهی هستند، بدست آورده اند که در این جا به برخی از آن ها اشاره میکنیم:
- تپه سیلک
“ تپه سیلک “ کاشان با ۵۰۰۰ سال قدمت، دارای شش لایه است که هر لایه گونه های مشخص و ویژه ای از انواع کارهای دستی و سفالی را در خود جای داده است. گل ها و درختانی مانند گل آفتاب گردان و درخت زندگی(درخت مقدس) که مابین شاخ های بز نقاشی شده، بسیار جالب هستند. گل آفتاب گردان سمبلی از خورشید بود و مقدس شمرده می شد.
- تمدن تپه موشلان
"تمدن تپه موشلان" در اسماعیل آباد به هزاره ی چهارم میلادی برمی گردد و معاصر است با تمدن های "چشمه علی" در ری و "قره تپه " در شهریار. ظروف سرامیکی این تمدن به رنگ قرمز با نقوش قهوه ای رنگ است. نقاشی ها به اشکال مختلف هندسی و حیواناتی نظیر بزکوهی و گوزن هستند. در این دوره، هنرمندان و سفالگران علاوه بر طرح های هندسی، نقوش حیوانات را در کنار یکدیگر و در فواصل بین اشکال هندسی جای می دادند. با این روش آنها فضای موجود روی سطح ظرف را پر میکردند. تپه ای باستانی به نام "موشلان تپه " که تمدن آن به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی گردد، در نزدیکی اسماعیل آباد قرار دارد که ما بین کرج و هشتگرد و روبروی روستای نیگی امام در قسمت جنوبی آزادراه تهران – قزوین واقع شده است.
- تمدن چشمه علی
در هزاره ی پنجم ق. م، باستان شناسان به ۲ تمدن مختلف در لایه های این تپه دست یافته اند. لایه اول شامل سفال هایی سیاه رنگ با اشکال هندسی است که قابل مقایسه با سفالگری های تمدن تپه حصار است. لایه ی دوم آجرهایی قرمز و گهگاه سیاهی دارد که با طرح های هندسی قهوه ای تزیین شده اند. گاهی اوقات نقوشی از بز کوهی و گوزن دیده می شود که فضای بین این طرح های هندسی را پر میکنند. این تمدن نیز قابل قیاس با تمدن تپه حصار است. در مجموع، این طرح ها یک ویژگی خاص هنری دارند و آن این که از ترکیب درختان نخل کوچک، گل ها و درختانی که به شکل متقاطع قرار گرفته اند، خطوط و زوایای منحنی و نیز حیوانات تشکیل شده اند. این نقاشی ها واقعی نیستند و تقریباً مشابه اشکال هندسی می باشند. گفتنی است حیوانات معمولاً در حال حرکت ترسیم شده اند. چند قطعه سرام کی و دو کاسه سفالی از بقایای این تمدن است. در هزاره ی پنجم ق. م، یکی از بقایای این دوره کاسه سرامیکی قرمز با طرح های هندسی سیاه رنگ و خطوط حلقوی دایره شکل است. هاشورهایی بین این دو خط را پر میکنند. زیر این طر حها، ما تنها می توانیم نقوشی از بز کوهی را ببینیم. قطر کاسه۱۳ و ارتفاع آن ۱۱ سانتی متر است. یکی دیگر از بقایای این دوره، کاسه سفالی قرمز با اشکال هندسی است که گل های حلقه ای موازی با دو خط دیگر روی آن ترسیم شد هاند. در میان طرح ها و هاشورها، بزهای کوهی و دیگر حیوانات شاخدار ترسیم شده اند. و مابین ۲ خط جداکننده، ۲ حیوان در حال جست و خیز دیده می شوند. در مجموع می توان ۱۰ حیوان شاخدار را بر روی کاسه دید. قطر کاسه ۲۲٫۵ و ارتفاع آن ۱۶ سانتی متر است. چشمه علی در محدوده ی تهران در شهر ری واقع شده و بقایای تاریخی آن متعلق به هزاره ی چهارم و پنجم قبل از میلاد است. کاسه سفالی قرمز رنگی که ۲ نوار زیگزاگی شکل سیاه بر روی آن به چشم می خورد، از دیگر آثار هنری به جا مانده از آن دوران است. سفالگری که این کاسه را ساخت، خطوطی متقاطع بین این ۲ نوار زیگزاکی رسم کرد که باعث تشکیل مربع هایی بر روی ظرف شد. زیر این الگوی چهارخانه، تصویری از یک بز کوهی دیده میشود. این کاسه ۱۱ سانتی متر ارتفاع و ۱۳ سانتی متر قطر دارد.
- تمدن تل باکون تخت جمشید
تل باکون در فلات مرودشت در قسمت جنوبی استان فارس قرار دارد. سفالگری آن دوره به رنگ نخودی و با طرحهای هندسی گوناگون است که بعضاً از طبیعت کپی برداری شده اند. در میان این طرح ها به خورشید و حرکت دورانی آن بیش از چیزهای دیگر توجه شده و سفالگر حرکت خورشید را در اشکال مختلف شبیه به یک صلیب شکسته آلمان نازی (یا همان سمبل خورشید) به تصویر کشیده است.در میان جذاب ترین کارهای هنری متعلق به این دوره، ۲ کاسه سفالین در موزه ملی ایران خودنمایی میکنند. سطوح خارجی کاسه ها با تصاویری از ۲ بز کوهی پوشانده شده است. هنرمند در طراحی شاخ ها تا اندازه ای مبالغه کرده؛ تا آن جا که شاخ ها همه جاهای خالی سطوح را پرکرده اند. نقش بز کوهی بر روی کاس هی مخروطی شکل نخودی رنگ به طرز استادانه ای طراحی شده است: شاخ گاو مانند ۲ حلقه ی بزرگ دور تا دور ظرف را می پوشاند و در بالای شاخ، علامت صلیب شکسته (نماد خورشید) به چشم می خورد که این امر نمایانگر رابطه ی بین شاخ بز و خورشید است. نمونه ی دیگری از اشیای مکشوفه از تل باکون در تخت جمشید به هزاره ی چهارم پیش از میلاد تعلق دارد: کوزه ای نخودی رنگ با گردنی کوتاه. این کوزه توسط سه خط افقی در دهانه (گردن) و ۲ نوار افقی در قسمت پا یین آن تز یین شده است و میان این خطوط تصویری از کی بز کوهی به چشم می خورد که سر تا سر سطح کوزه را پوشانده است.
باسلام
ممنون از پست خوبتون.