تمدن ما تاریخ و تمدن ایران
مجموعه گنج علیخان کرمان از آثاری است که از گنجعلیخان یکی از حکام زمان شاه عباس به یادگار مانده است.گنجعلیخان از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که به سال ۱۰۰۵ قمری به فرمان شاه عباس صفوی حاکم کرمان شد. در زمان حاکمیت او بر کرمان این شهر در یکی از بهترین دوره های خود قرار داشت.گنجعلی خان طی ۲۹ سالی که فرمانروای کرمان بود(۱۰۰۵تا ۱۰۳۴ هجری قمری)آثار و بناهای زیادی بنا کرد.
مجموعه گنجعلیخان از آثاری است که از آن زمان به یادگار مانده است.این مجموعه به دستور این حاکم بنا شد و معمار مجموعه استادسلطان محمد معمار یزدی بود و زمان ساخت آن ۲۴ سال به طول انجامید.سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است.مجموعه گنجعلیخان از جاذبه‌های مهم گردشگری شهر کرمان است و شامل میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا,ضرابخانه در ضلع شمالی, مدرسه در ضلع شرقی, کاروانسراو سایر ابنیه دیگری است.در سه سمت میدان، بازارهای گنجعلیخان قرار دارد که بازار مسگرها و بخشی از راسته اصلی را تشکیل می‌دهد. چهار مسجد در چهار سمت میدان قرار داشته که سه باب آن باقیمانده و زیباترین آنها مسجد ضلع شرقی در کنار کاروانسرا است که موزه‌ای از هنرهای تزئینی به شمار می‌آید.
- حمام گنجعلی خان
یکی از مهمترین بناهای مجموعه، حمامی است که در ضلع جنوب میدان و در میانه بازار بزرگ کرمان واقع است و در سال ۱۰۲۰ قمری ساخته شده و معمار آن سلطان محمد، معمار یزدی بوده است.حمام گنجعلیخان اثری بدیع از نقاشی‌ها، مقرنس کاری‌ها، کاشیکاری‌ها و گچبرهای زیبا همراه با استفاده از تزیینات سنگی بسیار ظریف است.این حمام ۲۶ متر طول ۳۰ متر عرض و حدود ۱۳۰۰ متر مربع زیربنا دارد، که شامل سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حدفاصل گرمخانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون می‌باشد.این حمام تا حدود ۶۰ سال پیش دایر بوده اما در حال حاضر کاربری گردشگری پیدا کرده و همه روزه به ویژه در ایام تعطیل، پذیرای بازدیدکنندگان بسیاری است.در این حمام مجسمه‌های مومی ملبس به لباس‌های سنتی مردم کرمان، صحنه‌هایی از استحمام به شیوه سنتی را به نمایش گذاشته‌اند.در کنار این مجسمه‌ها وسایل مختلف حمام نیز نمایش داده می‌شود. این مجسمه‌ها در سال ۱۳۵۲ در دانشکده هنرهای زیبای تهران، طراحی و به این محل منتقل شدند.
- بازار
بازار بین چهارسوق و بازار اختیاری است.و در بخش جنوبی میدان گنجعلیخان قرار گرفته و در سمت راست این بازار حمام تاریخی و زیبای گنجعلی خان و هجده مغازه قرار دارند و در سمت چپ آن طاقنماهایی طراحی شده‌اند که منظره زیبایی را نشان می‌دهند در زیر این طاقنماها دستفروشان به کار مشغول هستند و جمعا" ۱۶ طاقنما این بازار را به میدان مربوط می‌سازند. طول این بازار نزدیک به ۹۳ متر و عرض آن ۷۵/۵ متر است و ۷۵/۵۳۴ متر مربع مساحت دارد.(در انتهای بازار گنجعلیخان بازار زرگری قرار دارد که به قیصریه معروف است)
- مدرسه گنجعلیخان
مدرسه گنجعلیخان در ضلع شرقی میدان قرار گرفته است . تاریخ بنای آن مطابق کتیبه سر در ۱۰۰۷ هجری قمری است . کتیبه مذکور که بیشتر آن ریخته به خط علیرضا عبا سی خطاط مشهور زمان صفوی است. این سر در دارای مقرنس کاری های بسیار نفیس بوده که در حال حاظر قسمت کمی از آن بر جای مانده است . کاشیکاری نمای داخلی مدرسه که شامل کاشی معلقی و معرق می باشد نمونه های زیبایی از کاشیکاری دوره صفویه به شمهر می رود.
- ضرابخانه
ضرابخانه از بناهای مجموعه گنجعلیخان و در ضلع شمالی میدان است.تزئینات داخلی بنا گچ بری به شکل آجر کاذب است. نقشه آن چهار طاقی و به شکل ۸ ضلعی می باشد که دارای گنبد مرکزی و ایوان های جانبی است. طاق‌ها و ایوان‌های ضرابخانه با گچبری‌های زیبایی تزیین گردیده است.این بنا از سال ۱۳۷۰ هم‌زمان بابزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه افتتاح شد. سکه‌های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان, ساسانیان، ایلخانی, صفوی, افشارو …. در آن وجود دارد.
- میدان گنجعلیخان
از دیگر آثاری که از مجموعه گنجعلیخان بر جای مانده، میدانی در بخش مرکزی شهر کرمان است که در حاشیه بازار بزرگ واقع شده است و همانند میدان‌های نقش جهان در اصفهان و یا میرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گردآورده است.میدان گنجعلیخان، مستطیل شکل، به طول ۱۰۱ و عرض ۵۰ متر است. صحن این میدان در سال ۱۳۹۰ به وسیله لودر تخریب گردید.
- سرای گنجعلیخان
در ضلع شرقی میدان و در محور آن سردر بلند و زیبایی وجود دارد که تاریخ احداث آن سال ۱۰۰۷ قمری می‌باشد. ساختمان این سرا در دو طبقه احداث شده است.در طبقه زیرین دکاکین و در طبقه بالا حجره‌های تجار ساخته شده‌اند. نمای این سرا دارای کاشیکاری معرق بوده است. طرح‌های مورد استفاده نقوش مرسوم عصر صفویه است که تحت تأثیر هنر نقاشی چین و مغول می‌باشند.نقشه سرا چهار ایوانی است که در ایوان‌های شرقی و شمالی و جنوبی تزییناتی از نوع گچبری و نقاشی وجود دارد و در دوره‌های بعدی ورودی‌هایی از طرفین شمال و جنوب به داخل آن گشوده‌اند که سرا را به بازارهای اختیاری و نمد مالی متصل می نماید.
- مسجد گنجعلیخان
مسجد در ضلع شرقی و در جوار سرای گنجعلیخان واقع شده است. ورودی آن از طریق طاق‌نماهای میدان است که ساده اجرا شده‌اند. در بدنه داخلی طاقنما تزیینات گچبری با طرح گره دیده می‌شود که تماشاگر را به خود جلب می‌کند.تاریخ احداث مسجد سال ۱۷۰۰ قمری است. نقشه گنبدخانه مربع است که در پاکار تبدیل به ۸ و در مرکز گنبد تبدیل به نورگیر ۱۲ ضلعی شده است. تمامی سطح داخلی گنبد با مقرنسکاری و تزیینات مرسوم دوره صفویه تزیین شده است.
- آب انبار
از بناهای دیگر مجموعه گنجعلیخان آب انبار است بنای مذکور در تاریخ ۱۰۲۹ هجری قمری اتمام یافته و گنجعلیخان این آ ب انباررا به اسم پسر خود علیمردان خان نامیده است این بنا در حد میانی بازار غربی قرارگرفته است.
