تمدن ما تاریخ و تمدن ایران
نوشیجان؛ آتشکده و قلعه ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب ملایر در منطقه ای به نام شورکات و در کنار رودخانهٔ حرم آباد می باشد. با کاوش های باستان شناسان دراین تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می دهند. این تپه به شماره ۷۶۳ در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۴۶در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.
- بقایای آثار بدست آمده
طبق بررسی های انجام شده توسط دیوید استروناخ، باستان شناس بریتانیایی، بقایای آثاری که از این تپه بدست آمده دربرگیرنده: بنای قدیمی جبهه غربی تپه که نخستین آتشگاه است، بقایای یک آتشدان درجبهه جنوبی نشانگر مراسم نیایش آتش می باشد. اتاق معبد بصورت شمالی – جنوبی ساخته شده است و در بدنه مخروطی شمالی آن سه طاقچه بطور نامحسوس دیده می شوند. درحاشیه جنوبی معبد، بقایای یک سکوی برجسته وجود دارد که احتمالاً شالوده پایه ستون های معبد بوده است. آخرین تاریخ استفاده از این بنای تاریخی هم زمان با دگرگونی معماری دراین تپه و ایجاد تالار ستون دار در شرق می باشد.
تالار ستون دار آپادانا: این تالار بر روی سکوی خشتی قرارگرفته است. این تالارهای ستون دار، با تالارهای نودین تپه و تپه نوشیجان با تالارهای اوراتویی که در آلتین تپه آسیای صغیر بدست آمده قابل مقایسه هستند و احتمالاً تاثیرپذیری ازهنر معماری اوراتو ساخته شده‌است.
معبد اصلی: شکل معبد بصورت نیم چلیپا بوده و با همان عناصر معماری دژ ساخته شده است. در زاویه شمالی سراسر پایه آتشدانی وجود دارد که از سه بخش کاملاً مشخص ساخته شده است. باید خاطر نشان کرد این نوع آتشگاه از نظر پلان دراکثر آتشگاه های دوره ساسانیان بچشم می خورد.
اتاق‌ها و انبارها: این بخش دومین اثر مهم تپه نوشیجان راتشکیل می دهد که در شرقی ترین قسمت تپه قرار گرفته و دارای حصار، بارو، اتاق های مسکونی و انبار می باشد.
تونل: دربخش شمالی تالارستون دار و در امتداد شرق و غرب حفره ای سردابی شکل کنده شده که در عمق ۳ متری به صخره منتهی می شود. با توجه به شکل تونل به نظر می رسد که کار معماری پایان نیافته و از این جهت می توان استنباط کرد که احداث آن در آخرین دوره سکونت در این تپه صورت پذیرفته و ازطرفی احتمالاً ایجاد آن تپه جنبه امنیتی داشته است.
نام های شورکات یعنی محل ایزد سور – یاش (خورشید) و انوشیجان (نامیرا و جاودانی) معلوم می دارد که اینجا مرکز پرستش ایزد خورشید (ایزد مهر پارسیان، سوریاش کاسیان یعنی اسلاف لُران) بوده است.
