تمدن ما تاریخ و تمدن ایران
می‌گویند، تپه حصار یکی از محوطه‌های کلیدی ایران است. این تپه که بارها از سوی باستان‌شناسان مورد کاوش و بازنگری قرار گرفته اکنون در شرایط مناسبی قرار ندارد. در نشستی که توسط انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد تمام فعالیت‌های صورت گرفته در این تپه با حضور جمعی از پیشکسوتان باستان‌شناسی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
«احسان یغمایی» باستان‌شناس، به مهمترین نتایج کاوش‌های تپه حصار اشاره کرد و گفت: در تپه حصار شاهد قدیمی‌ترین جراحی و جلوگیری از سرطان فک دنیا هستیم. به‌طوری که در یافته‌های بدست آمده متوجه یک غده سرطانی فک زنی ۳۵ ساله شدیم. آزمایش‌هایی که روی این استخوان انجام گرفت نشان داد که لثه این زن طی سه مرحله شکاف خورده تا از رشد غده جلوگیری شود.یغمایی معتقد است، شواهد موجود در تپه حصار نشان می‌دهد، جراحی و پزشکی در این محوطه بسیار پیشرفته بوده است. این درحالی است که طی حفاری‌ها بارها شاهد اتفاقات و آسیب‌های جسمی برخی از اعضای هیات باستان‌شناسی بودیم که در دامغان امروزی نت وانستند مورد معالجه قرار بگیرند. این موضوع نشان می‌دهد که ظرف ۴ هزار سال علم پزشکی در این شهر چقدر پسرفت داشته است.این باستان‌شناس همچنین به نمونه‌های مختلف و ابزارهای پزشکی بدست آمده بیان کرد و جامعه حصار را کامل، پویا و دارای قدرت و ثروت دانست. وی همچنین نقش زنان در جامعه حصار را بسیار پررنگ عنوان کرد.یغمایی اما در نهایت به طرح عواملی پرداخت که سبب توقف زندگی در محوطه شده است؛ به‌گفته وی، اولین عامل به زلزله و رانش زمین بر می‌گردد که سبب خشکی یکباره رودخانه دامغان و چشمه علی شده است. براساس شواهد موجود در تپه احتمال جنگ یا آتش‌سوزی دومین فرضیه‌ای است که به‌نظر می‌رسد زندگی در محوطه متوقف شده و آخرین احتمال به وجود معادن و سنگ‌های قیمتی منطقه برمی‌گردد. اینکه مردم به‌دنبال سنگ‌های قیمتی رفته‌اند و زندگی در تپه متوقف شده در واقع آخرین احتمال محسوب می‌شود.اما «میرعابدین کابلی» پیشکسوت باستان‌شناسی، تاریخچه بازنگری محوطه‌های باستانی را در این نشست مورد بررسی قرار داد و گفت: کاوش در تپه حصار درواقع یک حفاری بازنگری بود. اما اینکه آیا نخستین برنامه از این نوع کاوش‌ها بود باید به تاریخچه باستان‌شناسی ایران نگاهی انداخت.وی با بیان اینکه اولین کاوش‌های گسترده توسط میرزا معتمدالدوله در تخت‌جمشید صورت گرفته ادامه داد: شاید اولین کاوش‌های گسترده توسط میرزا معتمدالدوله صورت گرفته اما همزمان با او و کمی قبل تر هرتسفلد در شوش فعالیت می‌کرده است. پس از آن ژاک دمورگان و گیرشمن در محوطه‌های مختلفی چون شوش فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داده‌اند. در این میان، دایسون هم یک بازنگری در تپه حصار داشته است.کابلی معتقد است، پس از بازگشت از تپه یحیی که همزمان با بازنگری تپه حصار دامغان بود، سفالهای نخودی حصار شباهت بسیاری به سفالهای شهداد کرمان داشت. تشابهی که ارتباط این دو شهر را می‌رساند.«کوروش روستایی» که به تازگی کتاب کاوش‌های تپه حصار دامغان، نوشته اریخ اشمیت را ترجمه کرده، مروری بر کاوش‌های اشمیت و هیات بازنگری می‌کند و در این نشست معادن احتمالی تپه حصار و نتایج گمانه‌زنی تعیین حریم سال ۸۵ را تشریح می‌کند.وی به فعالیت‌های اشمیت، به‌عنوان نخستین باستان‌شناسی که حصار را کاوش کرده است اشاره دارد. روستایی معتقد است، اشمیت نخستین باستان‌شناسی بوده که تپه حصار را مورد حفاری قرار داده اما گویا مردم پیش از اشمیت به حفرزمین و خروج اشیا از حصار می‌پرداختند.با این‌حال این باستان‌شناس آلمانی ـ‌آمریکایی با حفاری در ۱۲ تا ۱۴ هزار مترمربع ، تپه حصار را به ۳ دوره تقسیم می‌کند.در این دوره‌بندی‌ها به‌دلیل یافت گورهایی با سفالهای منقوش و البته سفال خاکستری بیشترین توجه اشمیت به‌جای لایه‌نگاری به نوع تدفین‌ها جذب می‌شود.آنطور که روستایی می‌گوید: براساس تقسیم‌بندی‌های اشمیت قدیمی‌ترین بخش که متشکل از سفالهای منقوش بوده، حصار ۱ نامگذاری می‌شود. دوره گذار در حصار ۲ جای می‌گیرد و آخرین مرحله که همان تصویر کنونی از حصار است مربوط به حصار ۳ می‌شود.روستایی در ادامه افزود: درحال‌حاضر آخرین فاز یعنی حصار ۳ با تدفین‌ها شناخته می‌شود. معماری خاصی از این دوره نمانده است اما نوع و چگونگی تدفین‌ها بسیار پربار و هنرفلزگری دراین دوره به‌اوج رسیده است. صدها هزار مهره و ظروف سنگی از مشخصه‌های این دوره است. درواقع وجود این یافته‌ها سبب شده که این تپه برای بازنگری انتخاب شود.این باستان‌شناس تاکید کرد: تیم بازنگری در سطحی دقیق محل ساخت انواع مهره‌های سنگی را پیدا و تپه جنوبی حصار را به عنوان محل صنعتی تپه تشخیص داده است.وی همچنین شناسایی گورستان عصر آهن را کاملا اتفاقی دانست و استقرار عصر آهن در تپه حصار و یافته‌های به‌دست آمده از این دوره را کم جان و ضعیف توصیف کرد. با این‌حال روستایی همچنان تاکید دارد که تپه حصار هنوز حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.همچنین در این نشست به خطرات جدی که تپه حصار را مورد تهدید قرار می‌دهد اشاراتی شد. با این‌حال هنو هیچ کدام از باستان‌شناسان هیچ راهی برای رفع موانع و پاسخی درخور برای لرزه‌هایی که هرروز با عبور قطار باری و مسافربری تپه را مضطرب می‌کند نیافته‌اند. میرعابدین کابلی اما به این نکته تاکید کرد، آنچه که امروز بها داده نمی‌شود میراث‌فرهنگی و محیط زیست است. بارها شاهد آنیم که فیبر نوری از میان ده‌ها محوطه باستانی رد می‌شود اما پاسخ تمام اعتراضات به بهانه‌هایی ختم می‌شود که هیچ فایده‌ای ندارد.
