تاریخ شوش

شهر شوش از دیر باز بستر تولد و گسترش تمدنهای بزرگی بوده است ، تمدنهایی که اکنون چهره ای ماندگار در تاریخ از آنان به جا مانده است.

ایلامی ها

در ابتدای تاریخ بشر که انسان متمدن با اختراع ذوب فلز و خط به پیشرفت چشمگیری دست یافته بود منطقه بین النهرین جایگاه ویژه ای داشت. سه تمدن مشهور در این قسمت در جوار یکدیگر می زیستند:آشوری ها ، ایلامی ها و بابلی ها . شوش پایتخت ایلام از موقعیت ممتازی برخوردار بود. ایلام در واقع تلفظ آشوری سرزمین هل تم تی به زبان ایلامی است و هل تم تی به معنای سرزمین خدایان است.دلایل اصلی پیشرفت ایلامی ها و پایتخت آنان شوش از حدود ۷۰۰۰ سال پیش به این شرح است: ۱- دلایل ژنتیکی مبتنی بر هوش ذاتی ۲- دلایل اقلیمی و مناسب بودن جلگه خوزستان برای کشاورزی و دامپروری ۳- رقابت با تمدنهای مجاور خصوصا" تمدنهای بین النهرین.

به این ترتیب ایلامی ها توانستند برای هزاران سال در پایتخت خود شوش قدمهای بسیار موثری برای پیشرفت خود و تمدن بشر بردارند، به طوریکه پیشرفت خط، معماری، ذوب فلزات و شیشه و هنر پیکر تراشی همگی مدیون مردمان ایلام است. گستره سرزمین ایلام گاهی بسیار وسیع بوده است به طوریکه گاهی تمامی تمدن های بزرگ اطراف خود را مطیع خویش می ساختند و تمدن آنها تا مرزهای مصر گسترش می یافت. در آن هنگام شوش علاوه بر پایتخت بودن یک شهر مذهبی و کانون عبادی تمام عیار محسوب می شد.آثاری که از شوش، هفت تپه، چغازنبیل و ایذه به دست آمده است حقایق زیادی را در مورد نوع زیست و نگاه ایدئولوژیک آنها روشن ساخته است اما بسیاری از سوالات راجع به تمدن ایلامی هنوز در پرده ابهام باقی مانده است.

از میان آثار باستانی شوش در دوره ایلامی پیکره خدایان جایگاه ویژه ای دارد. یک نمونه که در موزه لوور نگهداری می شود و از جنس طلاست بسیار چشمگیر است. جام معروف شوش که چند نمونه از آن در اکتشافات باستانی به دست آمده است و یک نمونه آن در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود اثری بسیار زیبا و سمبولیک است. نوع اغراقی که در تصاویر روی جام به کار رفته است انسان را به یاد سبک های هنری معاصر مثل کوبیسم می اندازد. معبد چغازنبیل و آثاری که در آن کشف شد اوج درخشش تمدن ایلامی را نشان می دهد. حفاری ها و پژوهش های آقای گیرشمن در ابتدای قرن گذشته نشان داد که ایلامی ها از عناصر طبیعی مثل شیشه ، قیر ،فلزات و لعاب کاشی در ساختمان سازی استفاده می کردند. استفاده از چرخ در ابعاد بزرگ و ایجاد شکافهای موازی روی زمین به مثابه ریل از دیگر ابتکارات بی نظیر ایلامی ها بوده است. نوع روابط اجتماعی و شیوه های قانون گذاری نیز در دوره ایلامی بسیار جالب توجه است و زمینه ای بسیار جالب و بکر برای پژوشگران تاریخی است.

هخامنشیان

پس از سقوط ایلامی ها شوش برای مدتی اعتبار و شکوه خویش را از دست داد اما با ظهور بزرگترین سلسله تاریخ یعنی هخامنشیان و به دلیل علاقه و رابطه آنها با ایلامی ها ، شوش بار دیگر اعتبار و منزلت بسیار یافت. در این زمان شوش به مدت چهار قرن به عنوان مهمترین پایتخت هخامنشیان در جهان شناخته می شد. پادشاهان هخامنشی بناهای باشکوه بسیاری در شوش ساختند و سفرای سیاسی کشورها در شوش به دیدار شاه می رسیدند. پیوند و تعهد ملل مختلف در ساخت بناهای شوش در آثاری که به دست آمده مشهود است. داریوش در کتیبه ای در شوش می گوید : "به یاری اهورامزدا کاخ با شکوه شوش را بنا کردم".

دشتهای حاصلخیز شوش دیر زمانی شاهد حرکت سربازان هخامنشی برای فتح مصر و یونان بود و جهان متاثر از فعالیت های سیاسی بود که در شوش اتفاق می افتاد. و شوش که در آن زمان چندین هزار سال از عمر خود را سپری کرده بود به بالاترین موقعیت سیاسی رسید. اما با حمله اسکندر به ایران و شکست آریوبرزن در جنگ با یونانیان و ورود آنان به شوش ، این شهر دیگر هرگز  آن شکوه و عظمت را بازنیافت. نقل است که اسکندر در شوش دستور داد تا سردارانش از دختران نجیب زاده ایرانی همسرانی برای خود برگزینند. سربازان اسکندر قبل از عزیمت ایشان به فلات مرکزی ایران، بسیاری از آثار باشکوه هخامنشی در شوش را ویران کردند و شهر در غم شکست ایرانیان به سوگ نشست.

سلوکیان و پارتیان

 پس از روی کار آمدن سلوکیان شوش به عنوان یک مرکز تجاری ، به صورت تقریبا" مستقلی اداره می شد. چنین وضعیتی تقریبا" تا پایان دوره اشکانی حاکم بود. از معدود آثار مکتوبی که از سلوکیان به دست آمده ، کتیبه هایی است که در شوش یافت شده است. سلوکیان برای ایجاد ارتباط تجاری قوی تر میان شوش و سرزمین های دیگر اقدام به کانال کشی رودخانه کارون(ائولایوس) نمودند. و بدین ترتیب ادویه و کالا از هند و عربستان از طریق دریا در بازار شوش تجارت می شد. سکه های یافت شده در شوش حقایق زیادی از دوره سلوکیه و اشکانی روشن ساخته است. در دوره پارتیان شوش متاثر از کشمکش ایران و روم بود  و  یونانیان به همراه بقایای ایلامی و یهودی و  سایر ملل ساکن در شوش اکنون قسمتی از کشور پهناور اشکانی بودند.

ساسانیان

در دوره ساسانیان شوش به همراه شوشتر و جندی شاپور به عنوان مراکز اقتصادی تولید و صادرات ابریشم به اقصی نقاط جهان مطرح بودند. در ابتدای دوره ساسانی و اواخر پادشاهی شاپور دوم شورش و نافرمانی بوجود آمده در شوش بوسیله حمله شاپور با فیل فرو نشست و شهر به ویرانه ای مبدل شد که آثار آن هنوز در شوش وجود دارد. پس از این حادثه شهر شوش به "ایران خره شاپور "به معنی شکوه ایران به دست شاپور تغییر نام داد  و در شمال شهر شوش شهر "کرخادی لادان" ساخته شد که بعدها به " ایران آسان کر کواد " به معنی کواد ایران را آرام ساخت تغییر نام داد. در این زمان پس از شکست روم از ایران و انتقال اسرای رومی به شمال خوزستان این منطقه تحت تاثیر حضور آنان قرار گرفت. با نفوذ مسیحیت شوش به قسمتی از نواحی اسقفی قرار گرفت. با ظهور مانی و آیین او تمام منطقه غرب و شرق تحت تاثیر آیین او قرار گرفت و در نهایت مانی در زمان بهرام یکم و با فشار موبدان در زندان بیلاباد (گندی شاپور) از توابع شوش کشته شد.

بعد از اسلام

شوش در سال ۱۷ هـ .ق  به تصرف مسلمانان درآمد . در دوره اسلامی نیز مدتها از شهر های پرجمعیت وپررونق بود ، هنگامی که مرکز خوزستان به اهواز منتقل شد شوش اهمیت خود را از دست داد .

شوش در قرون اولیه اسلامی ، آباد و مرکزی بزرگ برای خوزستان بوده است که در آن روزگار چندین شهر ،آبادی وحومه داشته ودر آن شهر  بازارهایی با شکوه ومسجدی با ستونهای گرد وجود داشته اند .
پس از اسلام شوش به داشتن منسوجات ابریشمی خام، ترنج ، انار و نیشکر معروف بوده است.

• منابع
• سایت شهر شوش/ سایت شهر شوش