زبان و خط هخامنشیان

کتیبه های شاهان هخامنشی بعضی در سه زبان یعنی به پارسی قدیم،عیلامی و اسوری نوشته شده و برخی فقط به پارسی قدیم. کتیبه ای که به سه زبان مذکور به علاوه آرامی نوشته شده باشد نادر است. این کتیبه ها را به استثنای زبان آرامی، به خطوط میخی یعنی با علاماتی که شبیه میخ است نوشته اند و علامات مزبوره به طور افقی یا عمودی استعمال و از چپ به راست در سنگی کنده شده است. خط میخی پارسی از خطوط میخی عیلامی و اسوری به مراتب سهل تر است، زیرا تقریبا برای هر صدایی علامتی هست.

از کتیبه ها بدوا چنین به نظر می آید که زبان ایران در دوره هخامنشی زبان پارسی قدیم بوده، یعنی زبانی که جد زبان امروزی ما است،زیرا زبان امروزی ما از زبان پهلوی آمده و آن از زبان پارسی قدیم ولی تحقیقات عمیقه این نظر را تغییر می دهد.توضیح آنکه از سنجش کتیبه های هخامنشی با قواعد صرف زبان پارسی قدیم چنین استنباط می شود که این زبان در دوره هخامنشی به خصوص در اواخر آن اختصاص به کتیبه ها و فرامین داشته و در محاوره زبان پهلوی یا زبانی که نزدیک به پهلوی بوده استعمال می شده، اما اینکه زبان پارسی قدیم چه زبانی است، باید در نظر داشت که این زبان مانند زبان سانسکریتی یعنی زبانی که کتابهای مقدس هندی ها در آن نوشته شده و زبان اوستایی یعنی زبانی که اوستا کتاب مقدس زرتشتی ها در آن انشا شده، از زبان مشترک آریان ها آمده، یعنی این سه زبان مثل سه برادر از یک پشت اند. اما از زبان مشترک آریان ها یا پدرجد زبان امروزی ما هیچ نوع آثاری در دست نیست،زیرا زبان مزبور را مردمانی آریانی در حدود لااقل سه هزار سال ق.م حرف می زدند و تاریخ نوشته های مردمانی آریانی نژاد از یک هزار و چهار صد سال ق.م بالاتر نمی رود.

منبع:تاریخ ایران قبل از اسلام-حسن پیرنیا